O Bałtyku Zagrożenia i problemy Morza Bałtyckiego
Morze Bałtyckie nie dość, że jest morzem wyjątkowym i wrażliwym, to jeszcze jest użytkowany na wiele różnych sposobów przez ludzi. Rybołówstwo, żegluga, turystyka i rekreacja, energetyka (podwodne kable i rurociągi, farmy wiatrowe), działalność wojskowa, to tylko niektóre z działań człowieka, które wywołują bardzo silną presję na środowisko Morza Bałtyckiego i jego mieszkańców.
Eutrofizacja
Eutrofizacja to, według Encyklopedii PWN (2019) „proces wzbogacania się zbiorników wodnych w substancje odżywcze – pierwiastki biogenne, głównie azot i fosfor, także potas i sód, powodujący nadmierną produkcję biomasy glonów (co objawia się tzw. zakwitem glonów) (…).”
Inaczej mówiąc azot i forsfor zawarte w nawozach stosowanych w rolnictwie, detergentach, odchodach zwierząt gospodarskich, spłukiwane są z gruntów całego zlewiska i trafiają do wód Bałtyku. Tam stają się świetną pożywką dla glonów i powodują znaczny rozwój ich liczebności, tzw. zakwit glonów oraz sinic. Organizmy te prędzej czy później obumierają, a następnie opadają na dno i tam ulegają rozkładowi. Rozkład mikroorganizmów początkowo zachodzi w warunkach tlenowych, jednak szybko powoduje zużycie tlenu. Wówczas rozpoczynają się procesy rozkładu przez bakterie beztlenowe, którego produktem ubocznym jest szkodliwy dla organizmów morskich siarkowodór.
W ten sposób powstają obszary o obniżonej zawartości tlenu, a w końcu pustynie tlenowe (tzw. martwe strefy), w których życie zamiera . Powierzchnia martwych stref w Bałtyku wzrosła 10-krotnie w ciągu ostatnich 115 lat i zajmuje obecnie około 17% powierzchni morza (ICES CIEM 2018).
Skąd w Bałtyku biorą się substancje odżywcze, które powodują eutrofizację?
Aż 50% z nich pochodzi z rolnictwa. Źródłem są odchody zwierząt hodowlanych i nadmiar nawozów, którego uprawiane rośliny nie są w stanie wchłonąć. Jednym z największych dostarczycieli azotanów i fosforanów w zlewisku Bałtyku jest Polska. Prawie 24% związków azotu i 44% związków fosforu dostaje się do morza właśnie z naszego kraju (HELCOM 2018). Prawie cały obszar Polski znajduje się w zlewisku Bałtyku i przepływają przez niego dwie duże rzeki – Wisła i Odra, które zbierają substancje biogenne z lądu i transportują do morza.
Substancje odżywcze pochodzą również ze ścieków komunalnych, z przemysłu i z depozycji z powietrza.
Prognozy wskazują, że w najbliższych latach produkcja rolna wciąż będzie wzrastać. Wynika to ze wzrostu liczby ludności i bogacenia się społeczeństwa, które spożywa coraz więcej mięsa. Światowa produkcja żywności może zwiększyć się dwukrotnie do roku 2050. Jeżeli nie będą temu towarzyszyć działania na rzecz ochrony środowiska morskiego przed substancjami biogennymi obecnymi w rolnictwie, ich stężenie w wodzie będzie rosło.
Przełowienie
Złowienie zbyt dużej liczby ryb danego gatunku z jednego stada, może spowodować, że zabraknie w nim wystarczającej liczby dorosłych osobników, zdolnych do rozmnażania i utrzymania zdrowej liczebności stada. Takie stado ryb (lub krewetek czy małży) nazywane jest przełowionym.
Przełowienie to problem, który dotyka większości łowisk na świecie i poważnie zagraża ichtiofaunie Morza Bałtyckiego.
Filet z dorsza z frytkami to popularne danie w nadmorskich kurortach na polskim wybrzeżu. Niestety niedługo może zabraknąć dorszy na talerzach. Najnowsze doradztwo naukowe Międzynarodowej Rady Badań Morza (ICES), wskazuje, że połowy dorsza ze wschodniego stada w Bałtyku powinny w 2020 roku wynosić zero ton (ICES 2019). Oba stada tego gatunku, wschodnie i zachodnie, , są w stanie krytycznym. Również zachodnie stado śledzia w Bałtyku jest znacznie przełowione i ICES rekomenduje zakaz połowów na 2020 rok. Komisja Europejska wprowadziła zakaz połowów wschodniego stada dorsza w 2020 roku, co być może pomoże w odbudowaniu populacji tego gatunku w Bałtyku.
Nadmierny transport morski
Morze Bałtyckie jest jednym z najbardziej zatłoczonych mórz na świecie. OK. 8% światowego transportu morskiego odbywa się właśnie w regionie Morza Bałtyckiego. W ciągu ostatnich lat natężenie transportu znacznie wzrosło i przypuszcza się, że będzie nadal wzrastać (Serry 2014).
68% wszystkich statków zarejestrowanych w IMO, poruszających się po Bałtyku stanowią statki towarowe i tankowce. Są to duże statki, które dochodzą do ponad 300 metrów długości (HELCOM 2018). Wywierają one silną presję na środowisko Morza Bałtyckiego.
Główną formą zanieczyszczeń pochodzących ze statków w regionie Morza Bałtyckiego są emisje zanieczyszczeń do powietrza. Chodzi głównie o spaliny i pyły. Istnieją również inne zanieczyszczenia powietrza emitowane przez statki do atmosfery, jak np. substancje lotne z transportów płynnych czy substancje zubożające warstwę ozonową pochodzące z urządzeń chłodniczych. Mimo, że pojawiają się powoli alternatywy dla szkodliwych paliw, jak np. LNG (ciekły gaz ziemny), przeważająca większość statków korzysta z oleju napędowego lub ciężkiego oleju opałowego, ze względu na prostotę obsługi, solidność, oszczędność paliwa i infrastrukturę paliwową. W 2005 roku Bałtyk objęto strefą kontroli emisji siarki (SECA – Sulphur Emission Control Area), jako pierwszy taki obszar na świecie, dzięki czemu zawartości związków siarki w paliwie została znacznie zmniejszona (HELCOM 2018).
Transport morski to także źródło ścieków w środowisku morskim. Statki transportowe mają zazwyczaj niewielką liczbę pasażerów w porównaniu do statków pasażerskich, dlatego to statki pasażerskie są uznawane za główne źródło ścieków w morzu. Do niedawna zrzuty ścieków były dozwolone na wodach międzynarodowych na całym świecie, właśnie ze względu na małą załogę statków i wpływ zrzutów na ekosystem morski był traktowany jako nieistotny (HELCOM 2018). W 2014 roku, średnia ładowność statku pasażerskiego pływającego po Morzu Bałtyckim wynosiła ok. 1 900 osób, dlatego problem zrzutów ścieków do morza został uznany za problem ekologiczny o znaczeniu regionalnym (HELCOM 2015). Ścieki zrzucane ze statków, stanowią źródło biogenów, które powodują eutrofizację. Nie stanowią one największego źródła dodatkowych biogenów w Bałtyku, ale nie są one bez znaczenia. W 2014 roku przez Morze Bałtyckie przepłynęło ponad 7 milionów pasażerów na statkach wycieczkowych i ponad 40 milionów pasażerów na promach (HELCOM 2015), co stanowi bardzo dużą liczbę osób produkujących ścieki.
Zanieczyszczenia - plastik i sieci widmo
Na każdych 100 metrach bałtyckiej plaży, można znaleźć od 50 do 300 śmieci. Ok. 70 % wszystkich śmieci w Morzu Bałtyckim stanowi plastik (State of the Baltic Sea). jest on szczególnie niebezpieczny, ponieważ długi czas pozostaje w środowisku i rozkłada się bardzo powoli.
Najczęściej występujące rodzaje śmieci na bałtyckich plażach to opakowania po żywności, butelki lub pokrywki oraz różne plastikowe kawałki. Również często pojawiają się odpady przemysłowe, takie jak folie, taśmy do opasywania czy taśmy maskujące. Porzucone narzędzia połowowe znajdują się w 20 najczęściej znajdowanych śmieci we wschodnim basenie Gotlandii, w Zatoce Gdańskiej i Zatoce Kilońskiej. Ciekawostką jest to, że balony i ich części znajdują się w pierwszej dziesiątce w dziewięciu z piętnastu zlewni (State of the Baltic Sea).
Sieci widmo stanowią główny rodzaj odpadów, który gromadzi się na dnie morza, również Morza Bałtyckiego. Zagubione narzędzia połowowe w morzu, tzw. sieci widmo, stanowią poważne zagrożenie dla organizmów morskich, a także dla środowiska, w którym te organizmy żyją. Łowią ryby, zaplątują się w nie ptaki i ssaki, a podczas rozkładu uwalniają mikrocząstki plastiku, które trafiają do łańcucha pokarmowego, a w końcu na nasze talerze. Skuteczność połowu sieci widm, wynosi około 20% ich początkowej łowności.
Broń chemiczna i zatopione statki z paliwem na dnie
Zakłada się, że ok. 50 000 tysięcy ton amunicji zawierającej bojowe środki toksyczne jest zatopionych w Morzu Bałtyckim. Zostały zdeponowane w Bałtyku po II Wojnie Światowej. Najwięcej broni zatopionej jest w okolicy Bornholmu – ok. 35 000 tysięcy ton.
Natrafienie na broń nie jest wcale niemożliwe. W niektórych obszarach dna morza można napotkać amunicję podczas pracy (rybołówstwo – trałowanie dna morskiego lub podwodne prace budowlane – rurociągi, farmy wiatrowe, kable morskie). Ponadto zdarza się, że w niektórych krajach południowego Bałtyku (Niemcy, Polska, Łotwa), turyści napotykają silnie toksyczny biały fosfor wyrzucany na brzeg (Sea dumped chemical munitions).
Wpływ substancji chemicznych znajdujących się w bojowych środkach toksycznych na środowisko nie został dokładnie zbadany (Sea dumped chemical munitions).
Hałas podwodny
Dźwięk jest bardzo dobrze transportowany w wodzie, dużo lepiej niż w powietrzu. W zależności od częstotliwości, może rozprzestrzeniać się na wiele kilometrów. Z tego powodu dźwięk jest znacznie lepszym medium komunikacji pod wodą niż światło, jako, że widoczność w oceanie jest bardzo słaba, często równa się 0. Z tego powodu wiele ssaków morskich ma słaby wzrok, natomiast posiada świetny słuch i rozwinęło skomplikowane systemy komunikacji dźwiękowej. Niektóre z nich używają również dźwięków do orientacji w przestrzeni. Mowa tutaj o echolokacji, czyli umiejętności polegającej na wysyłaniu sygnału dźwiękowego w przestrzeń, który następnie odbija się od obiektu znajdującego się w wodzie i wraca w postaci odbitej fali do zwierzęcia, które nadało sygnał. Na podstawie czasu powrotu, kierunku i natężenia wracającego dźwięku zwierzęta są w stanie bardzo precyzyjnie określić położenie, odległość, a nawet rodzaj przeszkody czy pożywienia jakie znajduje się przed nimi. Również ryby korzystają z dźwięków pod wodą – do komunikacji i orientacji przestrzennej (BIAS Project).
Pod wodą możemy usłyszeć wiele różnych dźwięków pochodzących z różnych źródeł. Do naturalnych źródeł dźwięków podwodnych możemy zaliczyć:
- Fale morskie
- Wulkany podwodne
- Wstrząsy i trzęsienia ziemi
- Uderzanie deszczu o powierzchnię wody
- Pioruny
Nie są to jednak jedyne źródła dźwięków, które możemy usłyszeć pod wodą. Obecnie w środowisku morskim pojawia się cały szereg dźwięków powodowanych przez człowieka i jego działalność związaną z morzem, od turystyki, przez transport, na przemyśle wydobywczym kończąc. Możemy tutaj wyróżnić hałas powodowany przez:
- Sonary
- Dźwięk silników jednostek pływających
- Farmy wiatrowe
- Podwodne wydobycie surowców
- Budowy np. platform wiertniczych
- Działania wojskowe
(Błękitny Poradnik 2019)
Bałtyk oraz zamieszkującego organizmy, z powodu m.in. dużego zagęszczenia statków i innych pojazdów wodnych, są bardzo narażone na zanieczyszczenie hałasem. Na poniższej analizie, doskonale widać, jak gęsto rozsiane są szlaki żeglugowe na obszarze morza i jak dużo generują hałasu. Przedstawione dane pochodzą z lat 2003-2007, a zważywszy na rozwój transportu, obecnie tych szlaków może być jeszcze więcej.
W wyniku hałasu u organizmów morskich może dojść do następujących zaburzeń:
- Zmiany behawioralne (zmiany zachowania), np. unikanie obszarów, na których jest większy hałas albo przyzwyczajenie się do źródła dźwięku i podpływanie blisko do łodzi
- Sztuczne dźwięki mogą zagłuszać te wydawane przez zwierzęta i przeszkadzać im w komunikacji
- Osłabienie lub uszkodzenie słuchu
- Dezorientacja, a w jej wyniku stres, ciągła konieczność ucieczki, a nawet wyrzucenie na brzeg i śmierć
(Błękitny Poradnik 2019)
Literatura
- ICES CIEM. 2018. Baltic Sea Ecoregion – Ecosystem overview.
- Håkanson L. 1991. Charakterystyka fizycznogeograficzna zlewiska Morza Bałtyckiego. Środowisko Morza Bałtyckiego 1.
- Rokiciński K. 2007. Geograficzna i hydrometeorologiczna charakterystyka Morza Bałtyckiego jako obszaru działań asymetrycznych. Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej 168: 65-82.
- Walczowski W., i inni. 2015. Zjawisko słonych wlewów z Morza Północnego do Bałtyku. Konferencja Bałtyk 2015.
Jeśli spotkasz na plaży fokę, poinformuj o tym:
- Błękitny Patrol WWF
795 536 009 - lub Stację Morską w Helu
601 889 940
Pobierz poradnik
Widziałeś fokę lub morświna nad Morzem Bałtyckim?
Newsletter
Dołącz do newslettera otrzymując najnowsze informacje o naszych działaniach
Pliki cookies
Strona wykorzystuję pliki cookies w celu prawidłowego działania, korzystania z narzędzi analitycznych i marketingowych oraz zapewniania funkcji społecznościowych. Szczegóły znajdziesz w Polityce Prywatności. Czy zgadzasz się na wykorzystywanie plików cookies?